Działalność

Dr Alfred Staszak z Katedry Prawa Karnego i Postępowania Karnego Instytutu Nauk Prawnych Uniwersytetu Zielonogórskiego w dniach 23 i 24 marca 2023 roku brał udział w konferencji naukowej pod tytułem „Model prokuratury wobec zmian cywilizacyjnych”. Konferencja odbyła się na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i była elementem szerokiej debaty publicznej o prokuraturze oraz kondycji wymiaru sprawiedliwości.

W poszczególnych wystąpieniach panelistów jednoznacznie zabrzmiał głos wskazujący na to, że każdy z organów państwa ma obowiązek przestrzegać wartości konstytucyjnych i niedopuszczalne jest takie ich działanie, które wartości te ograniczają. Nieprawidłowo ukształtowany model prokuratury będzie miał wpływ na przestrzeganie porządku konstytucyjnego w całym systemie organów państwa i wymiaru sprawiedliwości. Z tego względu, jak zauważyli uczestnicy konferencji, pożądana byłaby konstytucjonalizacja prokuratury i umiejscowienie jej - obok sądów - jako drugiego elementu wymiaru sprawiedliwości. O ile sądy pełniłyby funkcję orzeczniczą, to prokuratura spełniałaby charakterystyczną dla niej rolę gwaranta praworządności. Obywatele chcą bowiem prokuratury odpowiadającej najwyższym standardom, a to wymaga ciągłego dostosowywania jej modelu do zmian cywilizacyjnych, które toczą się wokół nas.

Drugi dzień obrad skoncentrowany został na zagadnieniach związku modelu ustrojowego prokuratury z procesem karnym. W tym panelu swoje wystąpienie miał dr Alfred Staszak z Instytutu Nauk Prawnych Uniwersytetu Zielonogórskiego, który przedstawił zagadnienie pracy prokuratora jako gwaranta legalizmu czynności operacyjno - rozpoznawczych w modelu nowoczesnego postępowania karnego. Prowadzenie niejawnych i tajnych ze swej istoty czynności operacyjno - rozpoznawczych jest konieczne przy ściganiu sprawców najpoważniejszych przestępstw, ale z drugiej strony stanowią one poważne zagrożenie dla praw i wolności obywateli.

Dr Alfred Staszak w swoim wystąpieniu wskazał, że w optymalnym modelu ustroju prokuratury prokurator może być gwarantem legalności czynności niejawnych podejmowanych przez organy ścigania względem obywateli. Wymagać to może jednak zmian w prawnych, a także de lege ferenda uchwalenia nowej ustawy o czynnościach operacyjno - rozpoznawczych, które pogodzą z pozoru sprzeczne zasady jawności postępowania z niejawnym charakterem tych czynności, ale także nowelizacji kodeksu postępowania karnego oraz ustawy o Policji.

Zdaniem naszego przedstawiciela na Konferencji w demokratycznym państwie prawnym możliwe jest pogodzenie niejawnych czynności operacyjno-rozpoznawczych z ochroną praw i wolności, tak aby prawa obywateli były należycie chronione.

Celowe byłyby zmiany procedury karnej, tak aby ograniczyć zadania prokuratora do roli gwaranta praworządności przede wszystkim przed sądem, a nie czynienie z niego omnipotentnego organu postępowania przygotowawczego. Policja miałaby wówczas decydującą i samodzielną rolę w postępowaniu przygotowawczym, w zakresie czynności wykrywczych, jak też w zakresie gromadzenia materiału dowodowego.

W takim modelu prokurator mógłby skoncentrować się na swojej roli oskarżycielskiej przed sądem, obsadzając wszystkie rozprawy i posiedzenia stojąc na straży praworządności.

Na marginesie można dodać, że obecnie trwa szeroka publiczna i naukowa debata na temat stosowania niejawnych czynności organów ścigania i konieczności sprawowania nad nimi kontroli przez organy państwa. W debacie tej uczestniczą w swoich publikacjach naukowych przedstawiciele Naszego Instytutu wyrażając przekonanie, że prokurator jako profesjonalny podmiot i uczestnik postępowania karnego powinien mieć instrumenty prawne sprawowania takiej kontroli.

W Konferencji w poszczególnych panelach wykładowo-dyskusyjnych głos zabierali prawnicy - przedstawiciele nauki, m.in., prof. Adam Górski, prof. Adam Bodnar, prof. Piotr Kardas, prof. Katarzyna Dudka, prof. Hanna Paluszkiewicz,
prof. Olga Sitarz, prof. Sławomir Steinborn, prof. Dobrosława Szumiło-Kulczycka, prof. Andrzej Światłowski, prof. Włodzimierz Wróbel, prof. Mirosław Wyrzykowski, prof. Jarosław Zagrodnik oraz prokuratorzy - praktycy ze Stowarzyszenia Prokuratorów „Lex Super Omnia”.